Επικαιροτητα

Εκδήλωση για την κοσμική ακτινοβολία στην Τρίπολη

Στο 4ο Γυμνάσιο Τρίπολης.

Η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αρκαδίας με την Ένωση Ελλήνων Φυσικών μέσω του ΕΚΦΕ Αρκαδίας μελετούν στο 4ο Γυμνάσιο Τρίπολης στις 11:00 την Τρίτη 12 Νοεμβρίου 2019.

"Κοσμικές ακτίνες και η δυνατότητα μεταφοράς έρευνας αιχμής στη μέση εκπαίδευση"

Ομιλητής: Μιχάλης Πετρόπουλος Φυσικός Μ.Sc. 

Υποψήφιος Δρ. Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Φυσικής Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Στις επόμενες παραγράφους περιγράφονται τα οφέλη από την απόκτηση του ανιχνευτή μCosmics και τη συμμετοχή στο δίκτυο μNet.

Κοσμικές ακτίνες και εκτεταμένοι καταιονισμοί στην ατμόσφαιρα.

Με τον όρο κοσμικές ακτίνες εννοούμε τα υποατομικά σωμάτια που βομβαρδίζουν συνεχώς τη Γη και προέρχονται από αστροφυσικά αντικείμενα εκτός του ηλιακού μας συστήματος. Οι κοσμικές ακτίνες αποτέλεσαν την πρώτη πηγή υπο-ατομικών σωματιδίων πριν την ανάπτυξη των επιταχυντικών συστημάτων και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη αρχική εξερεύνηση των στοιχειωδών σωματιδίων. Στις μέρες μας έναν αιώνα μετά την αρχική τους ανακάλυψη, οι κοσμικές ακτίνες παρουσιάζουν πολύ μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον για πολλούς λόγους: το μεγάλο ενεργειακό φάσμα (1010- 1020 eV) με ενέργειες που ξεπερνούν κατά πολλές τάξεις μεγέθους την ενέργεια γήινων τεχνητών επιταχυντών, η άγνωστη πηγή των υψηλο-ενεργειακών κοσμικών ακτίνων, οι μηχανισμοί επιτάχυνσης που μπορούν να λαμβάνουν μέρος στα αστροφυσικά αντικείμενα και να οδηγούν σε τόσο υψηλές ενέργειες, ο τύπος και το ποσοστό των σωματιδίων που αποτελούν τη κοσμική ακτινοβολία και πολλά άλλα.

Όταν ένα σωμάτιο υψηλής ενέργειας (αρχικό ή πρωτεύον σωμάτιο) εισέρχεται στη γήινη ατμόσφαιρα συγκρούεται με τον πυρήνα ενός ατόμου της ατμόσφαιρας και τα παράγωγα της αλληλεπίδρασης παράγουν δευτερεύοντα σωματίδια τα οποία με τη σειρά τους αλληλεπιδρούν και παράγονται ακόμα περισσότερα σωματίδια κ.ο.κ. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η δημιουργία ενός καταιονισμού (Eικόνα 1) από σωμάτια που αναπτύσσεται στην ατμόσφαιρα και κινείται με τη ταχύτητα του φωτός. Καθώς ο καταιονισμός αναπτύσσεται ο αριθμός των δευτερευόντων σωματίων αυξάνει φτάνοντας ένα μέγιστο και στη συνέχεια ο καταιονισμός εξασθενεί. Για αρχικές ενέργειας μεγαλύτερες από 1013 eV το μέγιστο του καταιονισμού είναι βαθιά μέσα στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα πολλά σωματίδια να φτάνουν στην επιφάνεια της Γης που φτάνουν ακόμα και τις πολλές χιλιάδες για καταιονισμούς πολύ μεγάλης ενέργειας.

Εκπαιδευτικά τηλεσκόπια κοσμικών ακτίνων.

Υπάρχουν πολλές τεχνικές ανίχνευσης των εκτεταμένων καταιονισμών στην ατμόσφαιρα: ανιχνευτές φθορισμού που μετράνε το φως που εκπέμπεται από τη διέγερση των ατόμων της ατμόσφαιρας, τηλεσκόπια Cherenkov που μετράνε την ηλεκτρομαγνητική συνιστώσα του καταιονισμού, κεραίες ραδιοκυμάτων που μετράνε το ραδιοπαλμό από πολύ ενεργητικούς καταιονισμούς καθώς και ανιχνευτές σπινθηρισμών και ανιχνευτές τροχιάς φορτισμένων σωματιδίων που ανιχνεύουν τα σωμάτια του καταιονισμού στη επιφάνεια του εδάφους ή και ακόμα κάτω από αυτό. Ωστόσο, ο πιο απλός και διαδεδομένος τρόπος είναι η χρήση επίγειων δικτύων από ανιχνευτές σωματιδίων.  Η προσφορά τέτοιων ανιχνευτών από μεγάλα ερευνητικά πειράματα που ολοκληρώθηκαν, το γενικότερο ενδιαφέρον για τις κοσμικές ακτίνες και η πρωτοβουλία των Πανεπιστημίων για τη διάδοση της επιστημονικής γνώσης και των τεχνολογικών επιτευγμάτων στην κοινωνία, οδήγησαν στη γέννηση των εκπαιδευτικών τηλεσκοπίων κοσμικής ακτινοβολίας αρχικά στις ΗΠΑ και τον Καναδά αργότερα στην Ευρώπη και τώρα σε ολόκληρο τον κόσμο. 

Ένα εκπαιδευτικό τηλεσκόπιο κοσμικών ακτίνων αποτελείται από τρεις ή τέσσερις ανιχνευτές σωματιδίων οι οποίοι καταγράφουν τα σωματίδια του καταιονισμού χρησιμοποιώντας απλές ηλεκτρονικές διατάξεις.  Οι ανιχνευτές τοποθετούνται σε μερικά μέτρα απόσταση μεταξύ τους συνήθως στην ταράτσα ενός σχολικού κτιρίου (Εικόνα 2). Απαιτώντας τουλάχιστον τρεις ανιχνευτές να καταγράψουν σωματίδια σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα  μπορεί κανείς να ξεχωρίσει μεταξύ των ανεξάρτητων σωματιδίων που προέρχονται από κοσμικές ακτίνες μικρής ενέργειας και των εκτεταμένων καταιονισμών της ατμόσφαιρας που προκαλούνται από υψηλής ενέργειας αρχικά σωμάτια. Μετρώντας του σχετικούς χρόνους άφιξης στους ανιχνευτές η διεύθυνση του καταιονισμού και επομένως του αρχικού σωματίου μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια μερικών μοιρών. Χρησιμοποιώντας το GPS για καταγραφή του απόλυτου χρόνου, δεδομένα από διαφορετικές περιοχές και σταθμούς μπορούν να συνδυαστούν έτσι ώστε να ταυτοποιούνται καταιονισμοί πολύ υψηλής ενέργειας .

Τέτοια εκπαιδευτικά τηλεσκόπια προσφέρουν πολλές δραστηριότητες για τους μαθητές όπως:

• Μαθήματα στη τάξη για την ιστορία των κοσμικών ακτίνων, την αλληλεπίδραση των σωματίων με την ύλη, του τρόπου ανίχνευσης κτλ

• Κατασκευή των ανιχνευτικών μονάδων 

• Βαθμονόμηση και έλεγχος των ανιχνευτικών μονάδων

• Λειτουργία και παρακολούθηση του ανιχνευτικού σταθμού

• Ανακατασκευή καταιονισμού και ανάλυση δεδομένων από έναν σταθμό ή από περισσότερους 

• Ημερίδες για παρουσιάσεις αποτελεσμάτων, δημόσιες διαλέξεις κτλ 

Υπάρχει πληθώρα εκπαιδευτικών τηλεσκοπίων κοσμικών ακτίνων στην Αμερική και Ευρώπη. Στην Ελλάδα το σχετικό πιλοτικό πρόγραμμα ξεκίνησε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και ονομάζεται HELYCON. Το HELYCON σκοπεύει στην εγκατάσταση ανιχνευτών (Helycon Detector Modules-HDM) καταιονισμών στις ταράτσες των σχολικών κτιρίων της Δυτικής Ελλάδας, προσφέροντας στην ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα τη δυνατότητα για ενεργό συμμετοχή σε ολόκληρη τη πειραματική διαδικασία από τη προετοιμασία των ανιχνευτών μέχρι την ανάλυση των δεδομένων και την εξαγωγή των φυσικών συμπερασμάτων.

Ο ανιχνευτής μCosmics

Ένα μειονέκτημα του σταθμού Helycon είναι ότι οι ανιχνευτικές μονάδες είναι μεγάλου όγκου και βάρους και επομένως δύσκολο να μετακινηθούν. Επιπλέον δεν είναι πάντα εφικτό να τοποθετηθούν στις ταράτσες των σχολείων. Για να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες το Εργαστήριο Φυσικής του ΕΑΠ ανέπτυξε ένα μικρής κλίμακας σταθμό Helycon με ανιχνευτικές μονάδες που έχουν το 1/6 της επιφανείας του HDM. Ο φορητός αυτός ανιχνευτής ατμοσφαιρικών καταιονισμών (ανιχνευτής μCosmics) μπορεί να λειτουργεί μέσα στη σχολική τάξη ή σχολικό εργαστήριο, μπορεί να μετακινηθεί εύκολα, είναι πολύ πιο φθηνός από ένα σταθμό Helycon ενώ δεν περιλαμβάνει ηλεκτρικά κυκλώματα με υψηλή τάση. 

Επιπλέον, ο ανιχνευτής μCosmics μπορεί να κατασκευαστεί ακόμη και από μαθητές, ενώ οι μικρές διαστάσεις του και το μικρό του βάρος επιτρέπει να γίνουν περισσότερες εκπαιδευτικές δράσεις οι οποίες δεν προβλέπονται για τους σταθμούς Helycon πχ μελέτες σύμπτωσης και μελέτες γεωμετρίας. 

Το πρωτότυπο του ανιχνευτικού σταθμού έχει ήδη κατασκευαστεί και ελεγχθεί από το Εργαστήριο Φυσικής του ΕΑΠ, αποτελείται από 3 ανιχνευτικές μονάδες και περιλαμβάνει ηλεκτρονικές μονάδες για τον έλεγχο, παρακολούθηση και λειτουργία του σταθμού οι οποίες διαχειρίζονται μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα απομακρυσμένης πρόσβασης και λειτουργίας. 

Το δίκτυο μNet

Το Εργαστήριο Φυσικής του ΕΑΠ θα αναπτύξει και θα λειτουργήσει ένα δίκτυο (μNet) από 5 ανιχνευτικούς σταθμούς που θα εγκατασταθούν σε ισάριθμες σχολικές μονάδες ή σχολικά συγκροτήματα της Πάτρας αποτελώντας έτσι το πρώτο δίκτυο εκπαιδευτικών ανιχνευτών κοσμικής ακτινοβολίας στον ελλαδικό χώρο. Στο δίκτυο αυτό που θα αποτελέσει και την πιλοτική εφαρμογή του έργου HELYCON με ανιχνευτές μCosmics θα συμμετάσχουν και σχολεία εκτός Πατρών που θα έχουν αποκτήσει τον ανιχνευτή μCosmics. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές αυτών των σχολείων θα συμμετάσχουν σε όλες τις εκπαιδευτικές δράσεις του δικτύου μNet. Η ανάπτυξη του δικτύου θα ξεκινήσει το Φθινόπωρο του 2019.

Το δίκτυο μNet δεν έχει σκοπό απλώς την εγκατάσταση έτοιμων και τεχνικά ελεγμένων ανιχνευτικών συστημάτων. Το κύριο χαρακτηριστικό του δικτύου είναι ότι στοχεύει στην ενεργό συμμετοχή της μαθητικής κοινότητας σε ολόκληρη τη πειραματική διαδικασία, που περιλαμβάνει την κατασκευή του οργάνου, τη ρύθμισή του, τον έλεγχο της λειτουργίας του και τελικά την συλλογή και ανάλυση δεδομένων προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για τα χαρακτηριστικά της κοσμικής ακτινοβολίας. Γι’ αυτό το λόγο θα αναπτυχθούν εκπαιδευτικές δράσεις που θα εισάγουν τους μαθητές στη σύγχρονη πειραματική μεθοδολογία της αστροσωματιδιακής φυσικής και ειδικότερα της φυσικής της κοσμικής ακτινοβολίας. 

Οι δράσεις αυτές θα ανταποκρίνονται στις πειραματικές μελέτες για τις οποίες έχει σχεδιαστεί το όργανο (πχ τη μέτρηση της ζενιθιακής κατανομής της κοσμικής ακτινοβολίας) αλλά και σε πειραματικές διαδικασίες που προηγούνται του πειράματος (πχ εργασίες βαθμονόμησης ή ελέγχου σωστής λειτουργίας). Επιχειρείται έτσι να διερευνηθεί κατά πόσο η μεθοδολογία αυτή μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση μη ορατών φυσικών φαινομένων του μικρόκοσμου, το ρόλο του επιστημονικού οργάνου ως το μέσο για τη μετατροπή φυσικών διεργασιών του μικρόκοσμου σε μετρήσιμα ηλεκτρικά σήματα καθώς και την ερμηνεία των χαρακτηριστικών του ηλεκτρικού σήματος σε όρους φυσικών χαρακτηριστικών του μεγάκοσμου (κοσμική ακτινοβολία).   

Στη συνέχεια παρατίθενται οι κύριες εκπαιδευτικές δράσεις που θα υλοποιηθούν καθώς και τα κύρια αναμενόμενα προσδοκώμενα οφέλη των μαθητών από αυτές. Η κάθε δράση θα αξιολογείται ως προς το αποτέλεσμά της σε συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους αξιοποιώντας ερωτηματολόγια. 

• Κατασκευή ανιχνευτικής μονάδας μCosmics

Η δράση αυτή έχει ήδη εφαρμοστεί πρόσφατα σε θερινό σχολείο που διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Φυσικής του ΕΑΠ. Η μία από τις τρεις ανιχνευτικές μονάδες του ανιχνευτή μCosmics θα κατασκευαστεί από τους ίδιους τους μαθητές στο εργαστήριο της κάθε σχολικής μονάδας. Κατάλληλα εγχειρίδια και οπτικοακουστικό υλικό θα αναπτυχθεί ώστε οι μαθητές να κατασκευάσουν και να ελέγξουν την ανιχνευτική μονάδα με τη βοήθεια του/των καθηγητή/καθηγητών τους. Οι μαθητές θα κατανοήσουν το ρόλο του σπινθηριστή, των οπτικών ινών και του φωτοπολλαπλασιαστή και των φυσικών διεργασιών που πραγματοποιούνται όταν σωμάτια διαπεράσουν τον ανιχνευτή.

• Μέτρηση της απόκρισης της κάθε ανιχνευτικής μονάδας κατά τη διέλευση μιονίων.

Η δράση αυτή έχει σκοπό να μετρηθεί κάποιο χαρακτηριστικό του σήματος, πχ το ύψος του ηλεκτρικού παλμού, όταν ένα μόνο μιόνιο περνάει από την ανιχνευτική μονάδα. 

Περισσότερα σωμάτια που ισοδυναμούν με έναν αριθμό από μιόνια θα αντιστοιχούν σε αντίστοιχο πολλαπλάσιο ύψος παλμού με αποτέλεσμα το ύψος τους παλμού να παρέχει μια εκτίμηση για το πόσα σωμάτια πέρασαν από τον ανιχνευτή που με τη σειρά του είναι μια ένδειξη της ενέργειας του αρχικού σωματίου του καταιονισμού ή της απόστασης του άξονα του καταιονισμού από τον ανιχνευτή μας. 

Η απόκριση της ανιχνευτικής μονάδας καθώς εξαρτάται από τη τάση του φωτοπολλαπλασιαστή θα καθορίσει πόση τάση πρέπει να έχει η κάθε ανιχνευτική μονάδα προκειμένου να έχουν την ίδια απόκριση (ομοιογενής ανιχνευτής). Οι μαθητές θα αντιληφθούν ότι με τη κατάλληλη διάταξη μπορούν να «δουν» αόρατα υποατομικά σωμάτια και να εκτιμήσουν το πλήθος τους από μετρήσιμα ηλεκτρικά σήματα.

• Βαθμονόμηση του χρονισμού των ανιχνευτικών μονάδων

Προκειμένου να αξιοποιηθεί το χαρακτηριστικό του ηλεκτρικού σήματος «χρόνος άφιξης του σήματος» θα πρέπει να έχει γίνει η αντίστοιχη βαθμονόμηση ώστε να απαλειφθούν λάθη λόγω μικροδιαφορών στη κατασκευή και στις ηλεκτρονικές μονάδες καθώς και τα διαφορετικά μήκη καλωδίων. Οι μαθητές θα καταλάβουν ότι το όργανο έχει πεπερασμένη ακρίβεια και το ρόλο της βαθμονόμησης για τη σωστή πειραματική μέτρηση.  

• Λειτουργία ως τηλεσκόπιο μιονίων

Οι δύο από τις ανιχνευτικές μονάδες του ανιχνευτή μCosmics μπορούν σε κατάλληλη διάταξη (ο ένας πάνω από τον άλλο) να χρησιμοποιηθούν για την ανίχνευση απομονωμένων μιονίων.  Η μιονική ροή είναι πολύ υψηλή επιτρέποντας μετρήσεις με μεγάλη στατιστική και μελέτες όπως η ζενιθιακή της κατανομή, ο ρυθμός της, η αζιμουθιακή της ασυμμετρία λόγω της επίδρασης του μαγνητικού πεδίου της Γης κτλ. Οι μαθητές θα κατανοήσουν την ύπαρξη αυτής της αδιάκοπης βροχής σωματιδίων και θα τη μελετήσουν συνειδητοποιώντας επίσης τη στοχαστικότητα των μετρήσεων και την αξία των στατιστικών κατανομών. 

• Λήψη δεδομένων καταιονισμών-Επισκόπηση λειτουργίας-Έλεγχος ποιότητας δεδομένων

Η δράση αυτή περιλαμβάνει τη διαχείριση του συστήματος λήψης δεδομένων, τη διαχείριση του λογισμικού επιλογής των λειτουργικών παραμέτρων  του ανιχνευτή καθώς και το λογισμικό παρακολούθησης λειτουργίας και ποιοτικού ελέγχου των δεδομένων. Οι μαθητές θα κατανοήσουν την αναγκαιότητα των προηγούμενων δραστηριοτήτων για το καθορισμό των λειτουργικών παραμέτρων του ανιχνευτή και θα μπορούν να προβλέψουν και να επιβεβαιώσουν την επίδραση διαφορετικών τιμών από τις τυπικές στη λειτουργία του ανιχνευτή.

• Μελέτες γεωμετρίας της ανιχνευτικής διάταξης.

Η δράση αυτή περιλαμβάνει τη μελέτη της γεωμετρίας του ανιχνευτή (θέσεις των τριών ανιχνευτικών μονάδων) στο ρυθμό καταμέτρησης και στην ακρίβεια ανακατασκευής. Οι μαθητές θα μπορούν να προβλέψουν και να εξηγήσουν ποια είναι η βέλτιστη γεωμετρία.

• Ανάλυση δεδομένων. Ανακατασκευή διεύθυνσης καταιονισμού και εξαγωγή συμπερασμάτων

Η συγκεκριμένη δράση μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο σημαντική καθώς περιλαμβάνει τον υπολογισμό της διεύθυνσης του καταιονισμού και την αναπαράσταση σε γραφικό περιβάλλον τριών διαστάσεων. Με τη συλλογή της απαραίτητης στατιστικής είναι δυνατή η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη γωνιακή κατανομή της κοσμικής ακτινοβολίας και του ρυθμού βομβαρδισμού της Γης από σωμάτια μακρινών αστροφυσικών αντικειμένων. 

Η σπουδαιότητα της συμμετοχής μαθητών σε ερευνητικά προγράμματα τεχνολογίας αιχμής και υψηλού επιστημονικού ενδιαφέροντος, έχει επισημανθεί ήδη από το 2000 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη Διακήρυξη της Λισσαβόνας. Μερικά από τα ωφέλη, που αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία, περιλαμβάνουν :

• Βελτιωμένη ακαδημαϊκή απόδοση,

• Δημιουργία ευρύτερων προοπτικών και εξερεύνηση των προσωπικών ενδιαφερόντων των μαθητών,

• Επίτευξη υψηλότερης αυτοεκτίμησης,

• Κοινωνικές δεξιότητες και ευκαιρίες,

• Παραγωγική ενασχόληση εκτός σχολικού προγράμματος, 

• Βασικές δεξιότητες για τη ζωή (καθορισμός και προσήλωση στο στόχο, ομαδική εργασία, διαχείριση χρόνου, αναλυτική σκέψη, ηγετικές ικανότητες κλπ)

• Συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια και ανταλλαγή τεχνογνωσίας με συνομιλήκους από διαφορετικές χώρες.

• Συγγραφή επιστημονικών εργασιών και δημοσιεύσεις σε περιοδικά.

Παρά τη δέσμευση όλων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για προώθηση και ενίσχυση της συνεργασίας των Λυκείων με Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και Ερευνητικά Κέντρα, η επιτυχία της προσπάθειας υπολείπεται πολύ των καθορισμένων στόχων.  Ήταν επιθυμητή η επίτευξη συμμετοχής του 10% των Λυκείων μέχρι το 2010, αλλά αρκετές χώρες, όπως η Ελλάδα, έχουν υστερήσει σημαντικά, ενώ άλλες (Μεγ. Βρετανία, Ολλανδία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες), έχουν προχωρήσει εντυπωσιακά (π.χ πρόγραμμα HiSPARC, που είναι παρεμφερές με το δικό μας και συμμετέχουν Λύκεια από Μεγ. Βρετανία, Ολλανδία, Γερμανία σε λοινή δραστηριότητα).

Η συμμετοχή σε τέτοιες δράσεις, σύμφωνα με τη διακήρυξη της Λισσαβόνας 2000, θα αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης τόσο της σχολικής μονάδας όσο και των εκπαιδευτικών, κάτι το οποίο μέχρι σήμερα προφανώς και δεν έχει εφαρμοστεί.

Το όλο project, όπως επανασχεδιάσθηκε από την ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Σωματιδιακής και Αστροσωματιδιακής Φυσικής του ΕΑΠ, αποτελεί καινοτόμο πρόταση σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η παρουσιάσή του σε διεθνή συνέδρια έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, που εμπλέκεται στο πεδίο της Αστροσωματιδιακής Φυσικής.

Τέλος, επισημαίνεται ότι το Εργαστήριο μας είναι  μόνιμος και διακεκριμένος συνεργάτης του CERN, του E.ΚΕ.ΦΕ. «Δημόκριτος», του Α.Π.Θ., του Παν. Αιγαίου κλπ. Πληθώρα παρουσιάσεων σε συνέδρια και δημοσιεύσεων σε περιοδικά έχουν γίνει σε συνεργασία με διακεκριμένους ερευνητές αυτών των ιδρυμάτων.

Σχόλια

Το Arcadia938.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμα μη δημοσίευσης υβριστικών, συκοφαντικών, ρατσιστικών σχολίων και διαφημίσεων, καθώς αντιβαίνουν στις διατάξεις την κείμενης νομοθεσίας. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά προσωπικές απόψεις αναγνωστών.