Η συνταγματική ρύθμιση για την ασυλία των βουλευτών χωρίζεται σε δύο σκέλη. Ας τα δούμε ένα-ένα, κάνοντας παράλληλα μια σύγκριση με τα ισχύοντα στις ΗΠΑ, μια χώρα της οποίας το σύστημα πολιτειακής οργάνωσης θεωρείται από τα αρτιότερα.

Το πρώτο σκέλος αφορά το λεγόμενο «απεριόριστο» δικαίωμα των βουλευτών στον ελεύθερο λόγο. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους κατοίκους του τόπου αυτού, που μπορούν να αντιμετωπίσουν ποινικές και αστικές κυρώσεις όταν εξυβρίσουν, δυσφημήσουν ή συκοφαντήσουν κάποιον και έχουν και άλλα συνταγματικώς ανεκτά όρια στην ελευθερία του λόγου τους (απόλυτες ελευθερίες δεν υπάρχουν πολλές στις δημοκρατίες), οι 300 βουλευτές δεν μπορούν να διωχθούν ή να εξεταστούν με οποιονδήποτε τρόπο για όσα λένε κατά την άσκηση των βουλευτικών καθηκόντων τους – με εξαίρεση την περίπτωση της συκοφαντικής δυσφήμησης. Κοινώς, από το βήμα της Βουλής ο βουλευτής μπορεί να υβρίσει χωρίς συνέπειες (πέραν τυχόν πειθαρχικής ποινής από το προεδρείο).

Ο ρόλος του βουλευτή θα γινόταν διακοσμητικός αν δεν μπορούσε να μιλάει απόλυτα ελεύθερα στη Βουλή.

Η ίδια ρύθμιση, ακόμη πιο ευνοϊκή, υπάρχει και στις ΗΠΑ, όπου το Σύνταγμα ορίζει «The Senators and Representatives … shall not be questioned in any other Place … for any Speech or Debate in either House» (οι Γερουσιαστές και τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων δεν εξετάζονται πουθενά αλλού σχετικά με ομιλία ή συζήτηση σε οποιοδήποτε από τα νομοθετικά σώματα). Στις ΗΠΑ οι γερουσιαστές και οι βουλευτές μπορούν ακόμη και να συκοφαντήσουν χωρίς συνέπειες. Η ρύθμιση θεωρείται βασική για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος – και σωστά: ο ρόλος του βουλευτή θα γινόταν διακοσμητικός αν δεν μπορούσε να μιλάει απόλυτα ελεύθερα στη Βουλή.

Το δεύτερο σκέλος αφορά την ποινική μεταχείριση του βουλευτή για όλα τα άλλα αδικήματα, ήτοι εκτός των όσων λέει από του βήματος του Βουλής. Το Σύνταγμα ορίζει: «Όσο διαρκεί η βουλευτική περίοδος, ο βουλευτής δεν διώκεται, ούτε συλλαμβάνεται, ούτε φυλακίζεται, ούτε με άλλο τρόπο περιορίζεται χωρίς άδεια του Σώματος… Δεν απαιτείται άδεια για τα αυτόφωρα κακουργήματα». Για όλα τα ποινικά αδικήματα (πλην των αυτόφωρων κακουργημάτων) ο βουλευτής δεν μπορεί να συλληφθεί, ούτε να δικαστεί, χωρίς άδεια της Βουλής. Εδώ εμπίπτει και η περίπτωση Νικολόπουλου (παραβίαση του αντιρατσιστικού νόμου με δημόσιες δηλώσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα ΜΜΕ).

Είναι αυτό το δεύτερο σκέλος της βουλευτικής ασυλίας που δέχεται πανταχόθεν κριτική, αφού δεν προστατεύει την άσκηση των καθηκόντων του βουλευτή (αυτό το κάνει το πρώτο σκέλος), αλλά απλώς τον καθιστά «υπεράνω του νόμου». 

Η ρύθμιση είναι προφανώς λανθασμένη, αλλά δεν απαιτείται συνταγματική αναθεώρηση για να λυθεί το θέμα: αρκεί απλώς οι βουλευτές να σταματήσουν να φέρονται σαν συμμορία που καλύπτει τα μέλη της. Εμείς οι πολίτες, είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να τους πιέσουμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Ας δούμε τι γίνεται στις ΗΠΑ. Εκεί το Σύνταγμα λέει: «The Senators and Representatives shall … in all Cases, except Treason, Felony and Breach of the Peace, be privileged from Arrest during their Attendance at the Session of their respective Houses, and in going to and returning from the same».

 Με εξαίρεση τις περιπτώσεις της προδοσίας, της τέλεσης κακουργημάτων και της παραβίασης της ειρήνης, το άρθρο προστατεύει τους γερουσιαστές και βουλευτές από τη σύλληψη, ενώ συμμετέχουν σε σύνοδο της Γερουσίας ή της Βουλής και ενώ μετακινούνται προς και από το Καπιτώλιο. Όπως όμως έχει κρίνει επανειλημμένα το Ανώτατο Δικαστήριο [υπόθεση Unites States v. Cooper (1800), υπόθεση Williamson v. United States (1908), υπόθεση Long ν. Ansell (1934) και υπόθεση Gravel v. United States (1972)] το άρθρο προστατεύει τους γερουσιαστές και βουλευτές από τη σύλληψη μόνο σε αστικές υποθέσεις. Όταν υιοθετήθηκε το Σύνταγμα, οι συλλήψεις σε αστικές αγωγές ήταν ακόμα κοινό φαινόμενο στην Αμερική.

Είναι μόνο σε αυτές τις συλλήψεις (πχ προσωποκράτηση για καταβολή χρεών ή στο πλαίσιο ασφαλιστικών μέτρων) που εφαρμόζεται η διάταξη αυτή. Η φράση «προδοσία, κακούργημα και παραβίαση της ειρήνης» (Treason, Felony and Breach of the Peace), όπως χρησιμοποιείται στη συνταγματική διάταξη, εξαιρεί από τη λειτουργία του προνομίου όλα τα ποινικά αδικήματα. 

Ως εκ τούτου, η συνταγματική ελευθερία από τη σύλληψη δεν απαλλάσσει τα μέλη του Κογκρέσου από τη λειτουργία των κοινών ποινικών νόμων, ακόμη και αν φυλάκιση μπορεί να αποτρέψει ή να παρεμποδίσει την άσκηση των καθηκόντων τους: κοινώς στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ποινική ασυλία.

Αυτό το πολύ περιορισμένο πεδίο εφαρμογής του προνομίου της ελευθερίας από τη σύλληψη, υποστηρίχθηκε και από τον ίδιο τον Τόμας Τζέφερσον που έγραψε ότι αυτή η ερμηνεία της διάταξης είναι η ορθή, γιατί «οι νομοθέτες δεν θα πρέπει να στέκονται υπεράνω του νόμου που οι ίδιοι δημιουργούν, αλλά πρέπει γενικά να δεσμεύονται από αυτόν, όπως και οι υπόλοιποι πολίτες» (T. Jefferson, A Manual of Parliamentary Practice for the Use of the Senate of the United States, 1801).

Αυτό ακριβώς. Οι βουλευτές μας έφτιαξαν έναν αντιρατσιστικό νόμο, περιόρισαν την ελευθερία του λόγου όλων των κατοίκων του τόπου αυτού για να υπηρετηθεί ένα σοβαρό δημόσιο συμφέρον (η αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ρατσιστικής βίας) και εν τοις πράγμασι εξαιρούν τον εαυτό τους από την εφαρμογή του νόμου αυτού.

Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα.