Αφιέρωμα: Οι προεδρικές εκλογές στη Γ' Ελληνική Δημοκρατία

Τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου του 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής φτάνει στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου τον υποδέχεται πλήθος υποστηρικτών του. Η στρατιωτική δικτατορία της 21ης Απριλίου είχε καταρρεύσει υπό το βάρος των ραγδαίων εξελίξεων στο Κυπριακό. Η Μεταπολίτευση ήταν προ των πυλών και μια νέα περίοδος αναμενόταν να αρχίσει για την Ελλάδα. 

Μια από τις πρώτες ενέργειες του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αφού κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές του 1974 ήταν να προχωρήσει τις διαδικασίες για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το πολιτειακό, το οποίο θα τερμάτιζε οριστικά την πολύχρονη διαμάχη μεταξύ δημοκρατικών και φιλομοναρχικών. Το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 έδωσε τέλος στο θεσμό της βασιλείας και αποτέλεσε τη ληξιαρχική πράξη γέννησης της Γ' Ελληνικής Δημοκρατίας. Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ψήφισε σχεδόν το 70 % των εκλογέων ενώ το 30 % επέλεξε τη Βασιλευομένη Δημοκρατία. 

Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα αποτελούσε πλέον το ύπατο πολιτειακό αξίωμα. Θα εκλεγόταν με συγκεκριμένη διαδικασία από τη Βουλή των Ελλήνων, ενώ προβλεπόταν πενταετή θητεία, η οποία μπορούσε να ανανεωθεί για μία ακόμη πενταετία. 

Ο Αρκαδία 93.8 αναζήτησε, κατέγραψε και σας παρουσιάζει όλες τις προεδρικές εκλογές που έλαβαν χώρα τα τελευταία 50 χρόνια στη χώρα μας. Από την πρώτη εκλογή του 1975 μέχρι την επερχόμενη, που θα ξεκινήσει στις 25 Ιανουαρίου. Μέσα από αυτό το αφιέρωμα, θα δούμε μαζί τους κυριότερους σταθμούς, τα παρασκήνια και τα αποτελέσματα των διαδικασιών για την ανάδειξη όλων των Προέδρων της Δημοκρατίας. 

Ο πρώτος "προσωρινός" Πρόεδρος

Αφού έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου, η Βουλή εξέλεξε τον Μιχαήλ Στασινόπουλο, βουλευτή Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας, ως νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο Στασινόπουλος διαδέχτηκε στο αξίωμα τον στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη, που είχε παραμείνει προσωρινά στη θέση. Ψηφίστηκε από 206 βουλευτές σε σύνολο 300, ενώ άσκησε για σύντομο χρονικό διάστημα τα καθήκοντά του, λόγω της κατάρτισης νέου Συντάγματος και της εκ νέου κίνησης των σχετικών διαδικασιών. 

Από το Στασινόπουλο στον Τσάτσο

Μόλις οι διαδικασίες για την σύνταξη του Συντάγματος του 1975 ολοκληρώθηκαν, η Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή επιθυμούσε την ανανέωση του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, αυτή τη φορά όπως ακριβώς όριζε το νέο Σύνταγμα. Με πενταετή θητεία, που θα μπορούσε να ανανεωθεί για ακόμη 5 έτη. 

Σε αυτό το πλαίσιο, προτάθηκε για το αξίωμα ο, επίσης βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Τσάτσος. Έλαβε 210 ψήφους από τη Νέα Δημοκρατία, ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση της εποχής (Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις) πρότεινε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, που έλαβε 65 ψήφους. Το ΠΑΣΟΚ και η Ενωμένη Αριστερά (ΚΚΕ και ΚΚΕ εσωτερικού) ψήφισαν λευκό. 

Ο Καραμανλής από το Γραφείο του Πρωθυπουργού στο Προεδρικό Μέγαρο. 

Καθώς η Νέα Δημοκρατία έμπαινε στο έκτο έτος της θητείας της ως κυβέρνησης, και αφού είχε ανανεώσει τη λαϊκή εντολή υπέρ της στις εκλογές του 1977, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάσισε να μετακομίσει μερικά μέτρα νοτιότερα του πρωθυπουργικού γραφείου (που στεγαζόταν τότε εντός του κοινοβουλίου), στο Προεδρικό Μέγαρο. Οι διαδικασίες για την σύνδεση της Ελλάδας με την ΕΟΚ είχαν ολοκληρωθεί, η κυβέρνηση έδειχνε τα πρώτα δείγματα πολιτικής φθοράς και η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία αποτελούσε κάτι παραπάνω από πιθανό σενάριο. Ως κύριο επιχείρημα για την υποψηφιότητά του, ο Καραμανλής προέκρινε τη θεσμική ισορροπία σε περίπτωση επικράτησης του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές και το σημαντικό έργο που είχε επιτελέσει. 

Οι διαδικασίες για πρώτη φορά θα απαιτούσαν τρεις διαδοχικές ψηφοφορίες για την ανάδειξη του Καραμανλή στην Προεδρία. Στην πρώτη ψηφοφορία, που απαιτούνταν 200 ψήφοι, ο Καραμανλής έλαβε 179. Το ΠΑΣΟΚ, που είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση στις εκλογές του 1977, αρνήθηκε ψήφο και αποχώρησε από την όλη διαδικασία. Τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης πρότειναν δικούς τους υποψηφίους, εκ των οποίων κανένας δε συγκέντρωσε διψήφιο αριθμό ψήφων. 

Στη δεύτερη ψηφοφορία, ο Καραμανλής συγκέντρωσε 181 ψήφους (απαιτούνταν πάλι 200). Στην τρίτη ψηφοφορία (απαιτούνταν 180) ο Καραμανλής εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας με την υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας, μερίδας βουλευτών της ΕΔΗΚ και της Εθνικής Παράταξης, συγκεντρώνοντας 183 ψήφους. 

Η επεισοδιακή εκλογή του 1985

Το 1981 το ΠΑΣΟΚ σχημάτισε κυβέρνηση και ο Ανδρέας Παπανδρέου ορκίστηκε Πρωθυπουργός. Τα πρώτα χρόνια της "συγκατοίκησης" Καραμανλή - Παπανδρέου φαινόταν ότι όλα κυλούσαν ομαλά και τίποτα δεν προμήνυε όσα θα ακολουθούσαν. Εξάλλου, ο Παπανδρέου άφηνε να εννοηθεί ότι θα πρότεινε τον Καραμανλή για μια δεύτερη πενταετία το 1985. 

Ο Παπανδρέου προς έκπληξη όλων, πρότεινε για το αξίωμα τον Αρεοπαγίτη Χρήστο Σαρτζετάκη, τον δικαστικό που έμεινε γνωστός για το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε στην υπόθεση της δολοφονίας του αριστερού βουλευτή, Γρηγόρη Λαμπράκη. Παράλληλα, γνωστοποίησε την πρόθεσή του να προχωρήσει σε αναθεώρηση του Συντάγματος, με κύριο στόχο τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας υπέρ του Πρωθυπουργού. 

Μετά την ανακοίνωση της υποψηφιότητας Σαρτζετάκη ο Καραμανλής ανακοίνωσε την άμεση παραίτησή του από τα καθήκοντά του. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, θα τον αναπλήρωνε μέχρι την εκλογή νέου Προέδρου, ο Πρόεδρος της Βουλής και βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Ιωάννης Αλευράς. Αμέσως η Νέα Δημοκρατία έθεσε ζήτημα για το αν ο Αλευράς διατηρούσε το δικαίωμα ψήφου του ως βουλευτής ή όχι. 

Τα παρατράγουδα όμως δε σταματούν εκεί. Στην πρώτη ψηφοφορία ο Σαρτζετάκης έλαβε 184 ψήφους (από το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ) ενώ βρέθηκαν και δύο λευκά. Δεδομένου ότι η Νέα Δημοκρατία αποχώρησε από τη διαδικασία σε ένδειξη διαμαρτυρίας, τα λευκά προερχόταν σίγουρα από το ΠΑΣΟΚ. Στη δεύτερη ψηφοφορία, μοιράστηκαν... έγχρωμα ψηφοδέλτια, κάτι που όξυνε ακόμα περισσότερο την αντιπαράθεση. Η εξήγηση εκ μέρους της κυβέρνησης ήταν, ότι το Σύνταγμα απαιτούσε τα ψηφοδέλτια να είναι ομοιόμορφα και όχι ομοιόχρωμα. Ο βουλευτής Ιωαννίνων της Ν.Δ. Καλογιάννης, μάλιστα, άρπαξε την κάλπη και τη μετέφερε στα γραφεία της ΝΔ στη Βουλή! Από τότε του αποδόθηκε το σκωπτικό προσωνύμιο... "Καλπογιάννης" ! Στη δεύτερη ψηφοφορία ο Σαρτζετάκης έλαβε 181 ψήφους, ενώ στην τρίτη ψηφοφορία έλαβε 180 ψήφους και εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας. 

Η επιστροφή του Καραμανλή για δεύτερη θητεία

Τη διετία 1989-1990 στην Ελλάδα διεξάγονται τρεις εκλογικές αναμετρήσεις. Καμία από αυτές δε μπορεί να δώσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, ενώ τον Απρίλιο του 1990 ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σχηματίζει οριακά αυτοδύναμη κυβέρνηση με 151 βουλευτές. Για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε διάλυση της Βουλής λόγω της αποτυχίας να εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε τρεις ψηφοφορίες. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. υποστήριξε τον Ιωάννη Αλευρά, ενώ ο Συνασπισμός τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο. Στην πέμπτη ψηφοφορία, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας λαμβάνοντας 153 ψήφους. 

Για πρώτη φορά διανύονται δύο συνεχείς θητείες

Το 1995 το ΠΑΣΟΚ έχει συμπληρώσει ήδη δύο έτη από την επιστροφή του στην εξουσία το 1993. Ωστόσο, η Νέα Δημοκρατία υπό την προεδρία του Μιλτιάδη Έβερτ προηγείτο στις δημοσκοπήσεις της περιόδου και ήταν φανερό, πως αν οδηγούμασταν σε πρόωρες εκλογές λόγω της αδυναμίας εκλογής Προέδρου, το ΠΑΣΟΚ δεν θα κέρδιζε. Την ίδια πίεση ωστόσο, αισθανόταν και η Πολιτική Άνοιξη, το κόμμα του Αντώνη Σαμαρά. Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις κατέγραφαν αδυναμία εισόδου στη Βουλή σε περίπτωση εκλογών, γεγονός που επιβεβαιώθηκε το 1996. Ο Σαμαράς τότε προτείνει στον Παπανδρέου το πρώην στέλεχος της ΝΔ και πρόεδρο του κόμματος "Δημοκρατική Ανανέωση" , τον Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Ο Παπανδρέου συμφωνεί και ο Στεφανόπουλος εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην τρίτη κατά σειρά ψηφοφορία με 181 ψήφους. Η Νέα Δημοκρατία προτείνει για το αξίωμα το βουλευτή της, Αθανάσιο Τσαλδάρη. 

Πέντε χρόνια αργότερα, το 2000, ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος λαμβάνει 269 ψήφους και υποστηρίζεται τόσο από το ΠΑΣΟΚ όσο και από τη Νέα Δημοκρατία, σημειώνοντας ένα ρεκόρ ψήφων. Ο Συνασπισμός προτείνει για το αξίωμα το ιστορικό στέλεχος της αριστεράς, Λεωνίδα Κύρκο ενώ το ΚΚΕ ψηφίζει "παρών" κατά την προσφιλή τακτική του. 

Η θεσμική "ισορροπία" γίνεται παράδοση

Το 1995, ο Παπανδρέου είχε προτείνει έναν πολιτικό προερχόμενο από τη συντηρητική παράταξη. Ήταν σειρά του Κώστα Καραμανλή, λοιπόν, να προτείνει το 2005 τον Κάρολο Παπούλια. Υπουργό των κυβερνήσεων των Παπανδρέου και Σημίτη και επιφανές στέλεχος του ΠΑΣΟΚ. Σε μία ψηφοφορία στη Βουλή, ο Κάρολος Παπούλιας έλαβε τη στήριξη ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, συγκεντρώνοντας 279 ψήφους, ξεπερνώντας το ρεκόρ του Στεφανόπουλου. 

Το 2010, ο Γιώργος Παπανδρέου προτείνει την ανανέωση της θητείας του Παπούλια. Τον υποστηρίζουν το ΠΑΣΟΚ, η Νέα Δημοκρατία και ο ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη και συγκεντρώνει 266 ψήφους. ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ ψηφίζουν "παρών".

Η Βουλή διαλύεται για δεύτερη φορά λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου

Το διάστημα μεταξύ του 2010 και του 2015 είναι πολιτικά πυκνό και γεμάτο εξελίξεις στην οικονομία και την εγχώρια πολιτική σκηνή. Το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ έχουν απωλέσει αθροιστικά περίπου 3.000.000 ψήφους στις εκλογές του 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση και η Βουλή είναι μετά από πολλά χρόνια πολυκομματική. 

Η θητεία του Καρόλου Παπούλια έληγε κανονικά το Μάρτιο του 2015. Αντίθετα, ο Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς ανακοινώνει την πρόθεσή του να επισπεύσει την προεδρική εκλογή, προτείνοντας για τη θέση το Σταύρο Δήμα, ιστορικό στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας και Ευρωπαίο Επίτροπο το διάστημα 2004-2009. Το εγχείρημα φαντάζει εξ' αρχής δύσκολο λόγω του περιορισμένου αριθμού βουλευτών της συγκυβέρνησης ΝΔ - ΠΑΣΟΚ και της άρνησης του ΣΥΡΙΖΑ να συμπράξει, προκειμένου να οδηγηθεί η χώρα σε πρόωρες εκλογές και να αναλάβει εκείνος τις τύχες της. 

Στην πρώτη ψηφοφορία, το Σταύρο Δήμα ψηφίζουν η Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και ανεξάρτητοι βουλευτές, δίνοντάς του 160 ψήφους. ΣΥΡΙΖΑ, ΔΗΜΑΡ, ΑΝΕΛ, ΚΚΕ, Χρυσή Αυγή και άλλοι ανεξάρτητοι ψηφίζουν "παρών". Στη δεύτερη ψηφοφορία ο Δήμας λαμβάνει 168 ψήφους, χάρη στη στήριξη άλλων 8 ανεξάρτητων βουλευτών. Στην τρίτη ψηφοφορία ο Δήμας λαμβάνει ξανά 168 ψήφους και η χώρα οδηγείται σε πρόωρες εκλογές στις αρχές του 2015. 

Τις εκλογές κερδίζει ο ΣΥΡΙΖΑ και σχηματίζει κυβέρνηση 162 εδρών με τους Ανεξάρτητους Έλληνες. Ο Αλέξης Τσίπρας ορκίζεται Πρωθυπουργός και προτείνει για το αξίωμα τον πρώην Υπουργό των κυβερνήσεων Κώστα Καραμανλή, Προκόπη Παυλόπουλο. Ο Παυλόπουλος εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας με τη στήριξη του ΣΥΡΙΖΑ, των ΑΝΕΛ και του μεγαλύτερου τμήματος της Νέας Δημοκρατίας. Το ΠΑΣΟΚ προτείνει το συνταγματολόγο Νίκο Αλιβιζάτο, που υποστηρίζεται και από το "Ποτάμι" και λαμβάνει 30 ψήφους. 

Η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος εν μέσω υγειονομικής κρίσης

Τον Ιούλιο του 2019 η Νέα Δημοκρατία υπό την προεδρία του Κυριάκου Μητσοτάκη κερδίζει τις εκλογές. Στις αρχές του 2020, ο Μητσοτάκης γνωστοποιεί την πρόθεσή του να μην στηρίξει τον Παυλόπουλο για μια δεύτερη θητεία (εξάλλου δεν τον είχε ψηφίσει ούτε το 2015) και προτείνει για το αξίωμα μία γυναίκα. Τη δικαστικό Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Η Σακελλαροπούλου θα εκλεγεί με τη στήριξη 261 βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας, του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΙΝΑΛ και θα ορκιστεί όσο στην Ελλάδα ισχύουν περιορισμοί κυκλοφορίας εξ' αιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. 

Στο σήμερα 

Στις ευρωεκλογές του 2024 η Ν.Δ. ναι μεν "κόβει το νήμα" πρώτη, με μεγάλες απώλειες σε ποσοστά και ψήφους δε. Μοιραία, ανοίγει πρόωρα η συζήτηση περί του προσώπου που θα επιλέξει ο Κυριάκος Μητσοτάκης για την Προεδρία. Οι απόψεις είναι τριχοτομημένες ανάμεσα σε αυτούς που προκρίνουν την επανεκλογή της Κατερίνας Σακελλαροπούλου, σε αυτές που ζητούν να επιλεγεί πρόσωπο από την αριστερά ή το κέντρο και σε αυτούς που επιθυμούν να δουν στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα ένα πρόσωπο από τη συντηρητική παράταξη, ει δυνατόν, από τη Νέα Δημοκρατία. 

Ο Πρωθυπουργός ανακοινώνει τον Ιανουάριο του 2025, την επιλογή του. Είναι ο Κωνσταντίνος Τασούλας, Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων από το 2019 και βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας στο Νομό Ιωαννίνων. Η προμετωπίδα των επιχειρημάτων του είναι το γεγονός, πως ο Τασούλας υπερψηφίστηκε το 2019 και το 2023 από σχεδόν όλες τις πτέρυγες της Βουλής και έτσι αποτελεί υποψηφιότητα "κοινής αποδοχής". 

Πέραν των βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας, ο Κωνσταντίνος Τασούλας αναμένεται να λάβει θετική ψήφο και από πρώην και νυν βουλευτές των "Σπαρτιατών" καθώς και από τους διαγραφέντες βουλευτές της Ν.Δ. , Αντώνη Σαμαρά και Μάριο Σαλμά. 

Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ήδη προτείνει την πρώην Υπουργό και βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, Λούκα Κατσέλη, της οποίας το όνομα είναι άμεσα συνδεδεμένο με το νόμο περί προστασίας της κύριας κατοικίας (γνωστό και ως νόμο Κατσέλη). Είχε προηγηθεί εκ μέρους της Νέας Αριστεράς η πρόταση για τον Χρήστο Ράμμο, πρόεδρο της ΑΔΑΕ, που δεν τελεσφόρησε. Έτσι, το κόμμα που προέκυψε από τη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ το φθινόπωρο του 2023, τάσσεται υπέρ της κ. Κατσέλη. Την υποψηφιότητά της υποστηρίζουν και ανεξάρτητοι βουλευτές της κεντροαριστεράς. 

Το ΠΑΣΟΚ, αντιδράει έντονα στην πρόταση του Πρωθυπουργού και αντιπροτείνει τον πρώην Υπουργό των κυβερνήσεων Σημίτη, Τάσο Γιαννίτση. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Γιαννίτσης επιχείρησε ανεπιτυχώς να αλλάξει άρδην το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της Ελλάδας, ξεσηκώνοντας, όμως, "θύελλα αντιδράσεων" ακόμα και από το κόμμα του. Ανάλογη επιχείρηση προσέλκυσης ανεξάρτητων βουλευτών της κεντροαριστεράς θα επιχειρήσει και το ΠΑΣΟΚ. 

Η "Νίκη" προτείνει για το ύπατο πολιτειακό αξίωμα το βορειοηπειρώτη ομογενή, Κώστα Κυριακού. 

Πως θα γίνει η διαδικασία στη Βουλή

Μετά την αναθεώρηση του 2019 και κατά το άρθρο 32 του Συντάγματος γίνονται πέντε ψηφοφορίες: στις δύο πρώτες απαιτούνται 200 ψήφοι για την εκλογή προέδρου και στην τρίτη 180 ψήφοι (ενισχυμένη πλειοψηφία), ενώ σε περίπτωση που μετά από τρεις ψηφοφορίες δεν εκλεγεί πρόεδρος, στην τέταρτη απαιτούνται 151 ψήφοι με απόλυτη πλειοψηφία. Στην περίπτωση πέμπτου γύρου, η εκλογή του/της γίνεται με σχετική πλειοψηφία τουλάχιστον 75 ψήφων.

Με στοιχεία από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Ακαδημίας Αθηνών
Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας (Richard Clogg)
Πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων