Όμως, πόσο στοιχειοθετημένη είναι, από καθαρά επιστημονική σκοπιά, η ζωή και το έργο του Ιησού από τη Ναζαρέτ, ιδρυτή της επιδραστικότερης μονοθεϊστικής Θρησκείας στην Ιστορία της ανθρωπότητας;

Το παρόν- και η συνέχειά του, την Κυριακή του Πάσχα, 2 Μαΐου 2021-, θα προσπαθήσει να κάνει μια συνοπτική αναφορά στις "πηγές" που διαθέτουμε, τις "χριστιανικές" και τις "εξωχριστιανικές".

Η «ιστορικότητα» του Ιησού έχει να κάνει με την ανάλυση ιστορικών στοιχείων για την εξακρίβωση του αν ο Ιησούς υπήρξε ως ιστορική μορφή και αν κάποια απ' τα μεγάλα ορόσημα της ζωής του,  όπως αυτά περιγράφονται στα ευαγγέλια, μπορούν να επιβεβαιωθούν ως ιστορικά γεγονότα, σε αντίθεση με την θεωρία του «μυθικού Ιησού» η οποία υποστηρίζει ότι ο Ιησούς ήταν φανταστική μορφή. 

Η σχετική έρευνα του «ιστορικού Ιησού» προσπαθεί να κατασκευάσει πορτραίτα της ζωής του και της διδασκαλίας του, βάσει μεθόδων όπως η "βιβλική κριτική" του κειμένου των ευαγγελίων και της ιστορίας της Ιουδαίας κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.*

“Iστορικότητα» καλείται  η μελέτη της ιστορικής πραγματικότητας προσώπων και γεγονότων, με την έννοια ότι αυτά ανήκουν στην ιστορική, στοιχειοθετημένη πραγματικότητα και δεν είναι μέρη ενός ιστορικού μύθου ή θρύλου ή της προϊστορίας. 

Ερωτήματα προκύπτουν εκεί όπου οι αφηγήσεις των γεγονότων θεωρούνται από ορισμένους ως «αληθινές» αλλά δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν, είτε λόγω της απουσίας ιστορικών εγγράφων επαρκούς κύρους, είτε διότι  οι ιστορικές αφηγήσεις ενσωματώνουν τη λαϊκή ιστορία, θεολογικές απόψεις ή τη λογοτεχνία ως « γεγονός».

Οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές της αρχαιότητας συμφωνούν ότι ο Ιησούς υπήρξε,  αλλά διαφωνούν ως προς την ιστορικότητα συγκεκριμένων επεισοδίων που περιγράφονται στις Βιβλικές αναφορές στον Ιησού και τα μόνα δύο γεγονότα που απολαμβάνουν, σχεδόν, συνολικής αποδοχής είναι ότι ο Ιησούς βαφτίστηκε από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και σταυρώθηκε με διαταγή του Ρωμαίου Έπαρχου Πόντιου Πιλάτου.

Μελετητές της Βίβλου και ιστορικοί της κλασσικής περιόδου θεωρούν τις θεωρίες περί μη-ύπαρξης του Ιησού ως ουσιαστικά αντικρουόμενες,  αν και υπάρχει ακόμα ζωντανή συζήτηση γύρω από τη φύση του, τις πράξεις του και τα αποφθέγματά του. Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι ο Ιησούς ήταν ένας Ιουδαίος, με καταγωγή από την περιοχή της Γαλιλαίας, ο οποίος γεννήθηκε μεταξύ του 7 και του 2 π.Χ., προς τη λήξη  της ηγεμονίας του Βασιλιά Ηρώδη, και πέθανε το 30 με 36 μ.Χ.

Γενικά, παραδεκτό είναι  ότι έζησε στην Γαλιλαία και την Ιουδαία και δεν κήρυξε ή σπούδασε αλλού, ότι μιλούσε τ’ Αραμαϊκά και ίσως λίγα Εβραϊκά και Ελληνικά- ειδικά, η γνώση των Ελληνικών, όμως, αμφισβητείται.

Από τον 18ο αιώνα και μετά, έχει γίνει σεβαστός αριθμός μελετών για τον ιστορικό Ιησού  και  έχουν αναπτυχθεί ιστορικές- κριτικές μέθοδοι για την μελέτη αυτή.  Διάφορες Χριστιανικές και μη-Χριστιανικές πηγές χρησιμοποιούνται για την μελέτη και την εδραίωση της ιστορικότητας του Ιησού, για παράδειγμα  Ιουδαϊκές πηγές όπως ο Ιωσήπος  και Ρωμαϊκές, όπως ο Τάκιτος. Αυτές οι πηγές συγκρίνονται και αντιπαραβάλλονται με τις Χριστιανικές,  όπως είναι δηλαδή  οι Επιστολές του Απόστολου Παύλου- ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, δεν γνώρισε ποτέ τον Ιησού δια ζώσης- και τα Συνοπτικά Ευαγγέλια. 

Οι πηγές αυτές είναι συνήθως ανεξάρτητες μεταξύ τους (π.χ. οι Ιουδαϊκές πηγές δεν αντλούν στοιχεία από τις Ρωμαϊκές) και οι ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους χρησιμοποιούνται στην διαδικασία της πιστοποίησης και διασταύρωσης ιστορικών έγκυρων στοιχείων.

Χριστιανικές πηγές

Ο Ιησούς παρουσιάζεται σε πολλά κείμενα της Καινής Διαθήκης - συγκεκριμένα στις Επιστολές του Παύλου, στα Ευαγγέλια, και στις Πράξεις των Αποστόλων. Παρ' όλα αυτά, η αρχαιολογική και ιστορική αξιοπιστία των θρησκευτικών κειμένων γενικότερα κρίνεται ως «ανεπαρκής»  από μερικές ομάδες ιστορικών.  Θα μπορούσε κανείς, αστειευόμενος, να πει πως δεν είναι δυνατόν να γίνει σοβαρή και αξιόπιστη ιστορική μελέτη της ιστορίας του Κομμουνιστικού Κινήματος, για παράδειγμα, βασιζόμενη σε άρθρα του «Ριζοσπάστη»..

Επιστολές Παύλου

Ο Απόστολος Παύλος (1ος αιώνας μ.Χ.), έστειλε επιστολές σε διάφορα άτομα και εκκλησίες κατά το διάστημα π.48-68 μ.Χ.  Δεκατέσσερις επιστολές αποδίδονται στον Παύλο, δεκατρείς εκ των οποίων αναφέρουν ότι έχουν γραφτεί από τον ίδιο (η Επιστολή προς Εβραίους είναι ανώνυμη). Η σύγχρονη έρευνα υποστηρίζει ότι τουλάχιστον επτά Επιστολές είναι αυθεντικές και έχουν γραφτεί από τον ίδιο.

Ευαγγέλια

Τα Ευαγγέλια, αποτελούν τις  πιο λεπτομερείς αναφορές στη ζωή του Ιησού.  Εστιάζουν κυρίως στη διδασκαλία του Ιησού και στο «θαύμα της νεκρανάστασης»  του.

Τα Ευαγγέλια του Κανόνα ήταν αρχικά ανώνυμα και ατιτλοφόρητα, αλλά από τον δεύτερο αιώνα και μετά, συσχετίστηκαν παραδοσιακά με συγκεκριμένες προσωπικότητες και πήραν ανάλογους τίτλους:  το Κατά Ματθαίον από τον απόστολο Ματθαίο,  το Κατά Μάρκον από τον απόστολο Μάρκο,  το Κατά Λουκάν από τον Απόστολο Λουκά και το Κατά Ιωάννην από τον απόστολο Ιωάννη.

Τα πρώτα τρία Ευαγγέλια,  γνωστά και ως συνοπτικά Ευαγγέλια,  μοιράζονται πολλά κοινά σημεία. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει τους ερευνητές της Βίβλου στην ανάπτυξη πολλών θεωριών, οι οποίες εξηγούν αυτό το φαινόμενο. Ενώ μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα Ευαγγέλια όντως γράφτηκαν από τα άτομα που η παράδοση θέλει να είναι οι συγγραφείς τους , άλλες υποθέσεις απορρίπτουν εντελώς ή εν μέρει τους εν λόγω ισχυρισμούς. Η θεωρία που χρησιμοποιείται πιο πολύ στο ερευνητικό περιβάλλον σήμερα, είναι η υπόθεση των «δύο πηγών», σύμφωνα με την οποία το Κατά Μάρκον και μία δεύτερη πηγή, γνωστή ως έγγραφο Q -από το Qumran, αρχαιολογική περιοχή στη Δυτική όχθη του ποταμού Ιορδάνη στο Ισραήλ-  χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές για τους συγγραφείς του Κατά Ματθαίον και Κατά Λουκάν. 

Άλλες υποθέσεις, όπως η «Αυγουστινιανή» υπόθεση, υποστηρίζουν ότι το Κατά Ματθαίον γράφτηκε πρώτο και το Κατά Μάρκον ήταν η περίληψη του. Οι μελετητές που δέχονται την υπόθεση των δύο πηγών χρονολογούν το Κατά Μάρκον πριν το 70 μ.Χ, και το Κατά Ματθαίον και Κατά Λουκάν μεταξύ 80-90 μ.Χ.  Οι μελετητές που δέχονται την Αυγουστινιανή υπόθεση ως αληθή, χρονολογούν όλα τα συνοπτικά Ευαγγέλια πριν το 70 μ.Χ. Το Κατά Ιωάννην  χρονολογείται συνήθως μεταξύ του 90-100 μ.χ. αλλά και αργότερα.

(συνεχίζεται- η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από την δραματική ταινία "The passion of the Christ" που σκηνοθέτησε ο Mel Gibson)

*Ή «π.κ.χ.» δηλαδή «προ κοινής χρονολόγησης», αντίστοιχα «μ.κ.χ.» «μετά  κοινής  χρονολόγησης».  Εδώ θα διατηρήσουμε τις πιο διαδεδομένες συντομογραφίες «π.χ.» και «μ.χ.»,  χωρίς αυτό να σημαίνει πως τις υιοθετούμε ως ιστορικώς ακριβείς.  Χρησιμοποιούνται, επίσης, στη διεθνή βιβλιογραφία  οι όροι «κ.ε» και «π.κ.ε» (κοινή εποχή και προ κοινής εποχής).