Με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης :

ι) θεσμοθετείται το σύμφωνο συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια 

ιι) καθιερώνονται νέοι θεσμοί, όπως το Εθνικό Συμβούλιο κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας για το σχεδιασμό της πρόληψης και της καταπολέμησής τους και την επίβλεψη της εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας 

ιιι) ρυθμίζονται θέματα που άπτονται των ελευθεριών του πολίτη και της σωφρονιστικής μεταχείρισης, ιδίως όσον αφορά τους ανηλίκους. Η φιλοσοφία του διαπνέεται από πνεύμα ελευθερίας και μιάς αναμορφωτικής και όχι εκδικητικής αντιμετώπισης των κρατουμένων, ώστε η κύρωση να αντικαθίσταται από την προετοιμασία επανένταξης στο κοινωνικό σύνολο. 

Μέσω των διατάξεών του, κατοχυρώνονται η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και η ανεμπόδιστη και ελεύθερη άσκηση ατομικών δικαιωμάτων. 

Σ΄ αυτό το πλαίσιο, θα εστιάσω επί συγκεκριμένων κεφαλαίων-ρυθμίσεων του νομοσχεδίου. 

Για το σύμφωνο συμβίωσης

Πέραν του ότι η Ελλάδα έχει καταδικασθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, διότι δεν είχε θεσμοθετήσει τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια, η θεσμοθέτησή του είναι αυτονόητη και συνακόλουθα επιβεβλημένη, για λόγους ισονομίας, ισοπολιτείας, ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Για τα ρατσιστικά εγκλήματα

Η καθιέρωση αντικειμενικών κριτηρίων για τον χαρακτηρισμό ενός εγκλήματος ως ρατσιστικού είναι σημαντική, αφού έτσι διευκολύνεται η εφαρμογή της σχετικής ρύθμισης. 

Μέχρι σήμερα, προϋπόθεση για τον χαρακτηρισμό ενός εγκλήματος ως ρατσιστικού ήταν αυτό να έχει διαπραχθεί «λόγω μίσους», μιάς έννοιας που παραπέμπει σε ενδιάθετη στάση, που δεν αποδεικνύεται εύκολα   

Με το νομοσχέδιο προβλέπεται  

ι) Η συγκεκριμενοποίηση της υπόστασης εγκλημάτων με ρατσιστικά χαρακτηριστικά (η τέλεση εγκλήματος «κατά παθόντος, η επιλογή το οποίου έγινε λόγω των χαρακτηριστικών της φυλής,του χρώματος, της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, των γενεαλογικών καταβολών, της θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητα φύλου …», γεγονός που πρέπει να προκύπτει από τις συγκεκριμένες περιστάσεις), και η οποία συγκεκριμενοποίηση εστιάζει στο αντικειμενικό και αντιληπτό γεγονός, αφενός της επιλογής-στοχοποίησης του θύματος εξαιτίας των παραπάνω χαρακτηριστικών του και αφετέρου των συγκεκριμένων περιστάσεων υπό τις οποίες διαπράχθηκε το έγκλημα 

ιι) η αυστηροποίηση των ποινών 

ιιι) η απαγόρευση χορήγησης αναστολής 

ιv) η μη ανοχή στην, εκ των παραπάνω λόγων, της προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, με τον ειδικότερο κολασμό και της εθελοντικής μη προμήθειας αγαθών ή της εθελοντικής μ η προσφοράς υπηρεσιών που αποκλείουν «από καταφρόνηση» πρόσωπα λόγω των χαρακτηριστικών «της φυλής, του χρώματος, της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, των γενεαλογικών καταβολών, της θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου …». 

Για την παρακώλυση συγκοινωνιών

Επιχειρείται η διαβάθμιση των ποινών με κριτήριο την ένταση της παρακώλυσης. 

Με τη συγκεκριμένη ρύθμιση 

ι) η ποινή που επιβάλλεται διαφοροποιείται αναλόγως της διάρκειας της παρακώλυσης 

ιι) καταργείται το αξιόποινο της εξ αμελείας διάπραξης του αδικήματος, 

ιιι) το Δικαστήριο μπορεί να απαλλάξει το δράστη από την ποινή, «εφόσον πεισθεί ότι δεν χρειάζεται να επιβληθεί ποινή, αν ο δράστης τέλεσε την πράξη για την προάσπιση μείζονος κοινωνικού συμφέροντος», «ευρύτερου κοινωνικού συμφέροντος», μετά τη νομοτεχνική βελτίωση του Υπουργού Δικαιοσύνης. 

Χωρίς αμφιβολία, με αυτή τη ρύθμιση για απαλλαγή από την ποινή, αποδεικνύεται μία διαφορετική προσέγγιση των κοινωνικών αγώνων. Ο πολίτης που διαμαρτύρεται, αγωνίζεται, διεκδικεί δεν αντιμετωπίζετα ως εξ ορισμού «δράστης διάπραξης αδικήματος». Βέβαια η διατύπωσ ότι ο πολίτης-«δράστης» τελεί την πράξη «για την προάσπιση ευρύτερου κοινωνικού συμφέροντος», συνεπάγεται τη στάθμιση αγαθών που συγκρούονται, από το Δικαστήριο, πράγμα όχι εύκολο. Εν προκειμένω, η στάθμιση γίνεται μεταξύ αφενός του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και αφετέρου του δικαιώματος μετακίνησης και επικοινωνίας των πολιτών.

Θα μπορούσε να αναμορφωθεί η συγκεκριμένη διάταξη, με τρόπο ώστε η απαλλαγή από την ποινή, με δικαστική κρίση, να γίνεται, αν η διάπραξη του αδικήματος πραγματοποιείται στο πλαίσιο κοινωνικών αγώνων, αφού στην ουσία περί αυτού πρόκειται. Επομένως, η αναφορά σε κοινωνικούς αγώνες διευκρινίζει και απλοποιεί τα πράγματα. 

Για την τροποποίηση των διατάξεων περί αστικής ευθύνης του τύπου (του τυποκτόνου νόμου) 

Η διάταξη του άρθρου 14 παρ. 2 του Συντάγματος προβλέπει το δικαίωμα του θιγομένου από ανακριβή, υβριστικά, δυσφημιστικά δημοσιεύματα ή εκπομπές για απάντηση και άμεση και πλήρη επανόρθωση αλλά και την αντίστοιχη υποχρέωση άμεσης μετάδοσης της απάντησης ή δημοσίευσης 

Αναφορικά με την τροποποίηση των διατάξεων περί αστικής ευθύνης του τύπου, επιχειρείται ένας συγκερασμός της ελευθερίας έκφρασης και της ελευθεροτυπίας-θεμελιώδους ελευθερίας στο πλαίσιο της δημοκρατίας και της προστασίας της τιμής του πολίτη. 

Με τη νέα νομοθετική ρύθμιση καταργείται η προβλεπόμενη ελάχιστη υποχρεωτική χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, ως αντιβαίνουσα στην αρχή της αναλογικότητας και καλείται το εκάστοτε μέσο ενημέρωσης, εντός 10 ημερών ή στο αμέσως επόμενο τεύχος, από τη λήψη της έγγραφης εξώδικης πρόσκλησης να αποκαταστήσει την προσβολή «με την καταχώριση κειμένου που του υποδεικνύει» ο θιγόμενος. 

Μ΄ αυτό τον τρόπο σκοπείτε η δικαιότερη, και πλέον ουσιαστική, και πάντως κατ’ αναλογίαν αποκατάσταση της ζημίας που προκαλείται από ψευδή, υβριστικά ή δυσφημιστικά δημοσιεύματα, με την έμπρακτη άρση της προσβολής από το μέσο ενημέρωσης. 

Αν, με την απάντηση-επανόρθωση, αποκαθίσταται η ηθική βλάβη, τότε δεν διατηρείται η σχετική αξίωση του άρθρου 932 Α.Κ. 

Κατ΄ εξαίρεση η σχετική αξίωση διατηρείται, αν επακολουθεί «επικείμενο» γεγονός μείζονος σημασίας για την ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και εν γένει κοινωνική πρόοδο του θιγομένου (θα μπορούσε να αφορά και «γεγονός μείζονος σημασίας» που ανάγεται σε παρελθόντα χρόνο), οπότε η αποκατάσταση του τελευταίου δεν θεωρείται πλήρης και διατηρείται η, κατ΄ άρθρο 932 Α.Κ. αξίωση χρηματικής ικανοποίησης. Όπως επίσης και στην περίπτωση που παρά τη δημοσίευση της ανάκλησης, προκληθεί αποδεδειγμένα στον θιγόμενο περιουσιακή ζημία.

Είναι προφανές, ότι το νομοσχέδιο προβλέπει μία συγκεκριμένη διαδικασία πλήρους αποκατάστασης του θιγομένου. Όμως είναι γνωστό, ότι η περαιτέρω διαχείριση του θέματος από τα μ.μ.ε. μπορεί να γίνει με τρόπο που επαναφέρει την προσβολή υπό άλλη μορφή. Επομένως, θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να παραμείνει η αξίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης και είναι βέβαιον ότι σ΄ αυτή την περίπτωση το Δικαστήριο θα ελάμβανε υπόψη, ότι επήλθε «πλήρης» ικανοποίηση, όπως προβλέπεται στο νομοσχέδιο. 

Πάντως, με το άρθρο 37, επιχειρείται διόρθωση του προηγούμενου καθεστώτος, μέσω μιάς ισορροπημένης ρύθμισης που προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης και της ελευθεροτυπίας, αφού εξαλείφει ή αμβλύνει φαινόμενα αυτολογοκρισίας και προασπίζει ουσιαστικά την τιμή και την υπόληψη του θιγόμενου πολίτη, αφού προβλέπει ταχεία διαδικασία αποκατάστασής τους και μάλιστα ουσιαστικής, αφού ο υπαίτιος της πρόκλησης βλάβης στην τιμή και την υπόληψη κάποιου αποκαθιστά ταχύτατα και με ουσιαστικό τρόπο την τιμή και την υπόληψη του θιγόμενου πολίτη. 

Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, το νομοσχέδιο διατρέχει πνεύμα ελευθερίας αλλά και δίδει ανάσες δημοκρατίας και κοινωνικής ειρήνης. Συνακόλουθα, οι ρυθμίσεις του, αφενός λειτουργούν παιδευτικά και αφετέρου μπορεί να αποτελέσουν προανάκρουσμα μιάς ευρύτερης συνολικής αναμόρφωσης του ποινικού και σωφρονιστικού δικαίου.