Μεγάλη Σαρακοστή: Τι είναι και γιατί ονομάζεται έτσι - Τα έθιμα και η πορεία προς το Πάσχα

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή απλά η Σαρακοστή είναι η περίοδος της καθαρτήριας διαδικασίας.

Ονομάζεται «Σαρακοστή» γιατί περιλαμβάνει σαράντα ημέρες νηστείας, δηλ. από την Καθαρή Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα. «Μεγάλη» Σαρακοστή ονομάζεται όχι για τη μεγάλη διάρκειά της αλλά για τη σημασία της που γίνεται σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού.

Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες, ενώ αργότερα προστέθηκε και μία έβδομη και τελικά διαρκεί 48 ημέρες. Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, τελείται η Προηγιασμένη Ακολουθία. Οι πιστοί μπορούν να λάβουν Θεία Κοινωνία, η οποία όμως έχει προαγιασθεί την προηγουμένη Κυριακή. Γι’ αυτό τον λόγο η Ακολουθία αυτή ονομάζεται Προηγιασμένη.

Η Σαρακοστή είναι σχεδόν ταυτισμένη με τον μήνα Μάρτιο. Χαρακτηριστική είναι η φράση «Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή;», που συνηθίζεται να λέγεται για αυτούς που θέλουν να είναι σε όλα "μέσα".

Γιατί νηστεύουμε 40 μέρες και τι πρέπει να τρώμε

Η τήρηση της Μεγάλης Τεσσαρακοστής χαρακτηρίζεται από τη νηστεία και την αποχή από ορισμένες τροφές, την εντατικοποίηση της ιδιωτικής και δημόσιας προσευχής, την αυτοεξέταση, εξομολόγηση, προσωπική βελτίωση, μετάνοια, ελεημοσύνη και αποκατάσταση για τις αμαρτίες που διαπράχθηκαν.

Η νηστεία της Σαρακοστής χαρακτηρίζεται από την αποχή κάθε κατανάλωσης τροφίμων ζωικής προέλευσης (κρέας, ψάρια, αβγά, γαλακτοκομικά προϊόντα), αλλά και από το κρασί και το λάδι.

Κατ’ εξαίρεση τα Σάββατα και τις Κυριακές επιτρέπονται το λάδι και το κρασί, εκτός από το Μεγάλο Σάββατο, που είναι το μοναδικό Σάββατο του έτους στο οποίο απαγορεύονται λάδι και κρασί. Στις 25 Μαρτίου και την Κυριακή των Βαΐων τρώμε ψάρι.

Η διαδρομή ως το Πάσχα: Οι Κυριακές της Μεγάλης Σαρακοστής

Κάθε Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής έχει δύο νοήματα. Οι Κυριακές της Σαρακοστής είναι σαν σταθμοί ενός πνευματικού ταξιδιού.

Η Α’ Κυριακή της Σαρακοστής λέγεται και Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αυτήν την ημέρα γιορτάζουμε την αναστύλωση των αγίων και σεπτών εικόνων από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 842 μ.Χ.

Η B’ Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στην μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Ήταν μοναχός του Αγίου Όρους, κατόπιν Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης και διαπρεπής θεολόγος του Ησυχασμού.

Η Γ' Κυριακή των νηστειών είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως κατά την οποία τιμάται ο Σταυρός, το σύμβολο της χριστιανικής πίστης. Η Κυριακή αυτή βρίσκεται στο μέσο της σαραντάημερης νηστείας. Οι χριστιανοί βλέποντας και προσκυνώντας τον Σταυρό παίρνουν δύναμη να συνεχίσουν τη νηστεία και τον πνευματικό τους αγώνα.

Η Δ' Κυριακή των νηστειών είναι ημέρα που τιμάται η μνήμη του Αγίου Ιωάννη συγγραφέα του βιβλίου της «Κλίμακος». Υπήρξε κήρυκας της μετάνοιας και της νηστείας.

Η Ε’ Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Θεωρείται προστάτιδα των μετανοούντων.

Η «βουβή» ή «κουφή» εβδομάδα της Σαρακοστής

H έκτη και τελευταία εβδομάδα της Μεγάλης Σαρακοστής ονομάζεται «Εβδομάδα των Βαΐων», έχει όμως μείνει γνωστή και ως «βουβή» ή «κουφή».

Κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας και σύμφωνα με το Τυπικό της Εκκλησίας τελούνται οι Ακολουθίες, όπως πραγματοποιούνται τη Μεγάλη Σαρακοστή.

Τελούνται, δε, ο Μεσονυκτικός Όρθρος, οι Ώρες και ο Εσπερινός το πρωί, το Μεγάλο Απόδειπνο το απόγευμα, η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία την Τετάρτη και την Παρασκευή, καθώς και το Μικρό Απόδειπνο με τον κανόνα του Αγίου Λαζάρου κατά την Παρασκευή το απόγευμα.

Η μοναδική Ακολουθία που απουσιάζει είναι η Ακολουθία των Χαιρετισμών της Παναγίας. Αυτός φαίνεται πως είναι ο λόγος που η εβδομάδα αυτή αποκαλείται «κουφή» ή «βουβή».

Η κυρά – Σαρακοστή και τα έθιμά της

Το έθιμο της κυρά-Σαρακοστής σχετίζεται με τη γιορτή του Πάσχα. Αποτελεί ένα αυτοσχέδιο ημερολόγιο για την περίοδο της Σαρακοστής. Η Σαρακοστή παίρνει μορφή, καθώς φτιάχνεται από ζυμάρι ή σαν πάνινη κούκλα.

H μορφή αυτή είναι γυναικεία, με σταυρωμένα χέρια σε στάση προσευχής, δίχως στόμα γιατί νηστεύει και με επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας μέχρι το Πάσχα.

Το τελευταίο πόδι κόβεται το Μεγάλο Σάββατο και σε κάποια μέρη σε αυτό το πόδι «κρύβεται» ένα ξερό σύκο, που όποιος το βρει είναι ο τυχερός- κάτι σαν το φλουρί στην πρωτοχρονιάτικη βασιλόπιτα.